ВРЕМЕ Е ЗА АКЦИЈА! ВРЕМЕ Е ДА СЕ СТАВИ КРАЈ НА ТУБЕРКУЛОЗАТА
Туберкулоза
Секоја година се одбележува Светскиот ден на туберкулозата (ТБ) 24 ти март со цел подигнување на јавната свест за катастрофалните, здравствени, економски и социјални последици од ТБ и воедно да се интензивираат напорите за ставање крај на глобалната епидемија од ТБ.
Датумот го означува денот во 1882 година кога д-р Роберт Кох објавил дека ја открил бактеријата која предизвикува туберкулоза, со што го отворил патот кон дијагностицирање и лекување на оваа болест.
Туберкулозата и понатаму останува смртоносен убиец во светот. Секојдневно над 4000 луѓе го губат животот од ТБ, а близу 30 000 луѓе се разболуваат од оваа болест која може да се превенира и излекува.
Со промените во светот кои настанаа како резултат на пандемијата со Ковид-19, се комплицира следењето и третманот на многу болести. Туберкулозата како инфективно заболување што дава слични симптоми како и инфекцијата со Ковид-19, сепак се разликува од истата во тоа што има подолг период на инкубација и симптомите се развиваат побавно. За среќа постои ефективна вакцина против туберкулоза, што веќе се употребува долго време. Но и покрај добрата превенција туберкулозата сè уште не е отстранета и претставува дел од проблемите кои се јавуваат во сите здравствени системи, па и во нашиот.
ВРЕМЕ Е ЗА АКЦИЈА! ВРЕМЕ Е ДА СЕ СТАВИ КРАЈ НА ТУБЕРКУЛОЗАТА.
Туберкулозата претставува заразно заболување предизвикано од бактеријата Mycobacterium tuberculosis и истото се пренесува аеро-капково. Само неколку микроорганизми се потребни за да предизвикаат инфекција. Годишно во светот околу 10 милиони луѓе заболуваат од туберкулозата и покрај тоа што е болест што може да се превенира, додека околу 1.5 милиони секоја година умираат од ова заболување. Се смета дека околу една четвртина од светската популација има латентна туберкулоза, што значи дека кај кој било од нив може да се развие целосното заболување. Изминативе години тие бројки се зголемени поради присуството на Ковид-19 кое придонесе за загуба на многу луѓе кои боледувале истовремено од туберкулоза, како резултат на влошување на нивната состојба.
Луѓето заразени со ТБ имаат 5-15% поголем ризик да заболат од туберкулоза. Лицата со компромитиран имунолошки систем, како што се лица кои живеат со ХИВ инфекција, неухранетост или дијабет или пак луѓе кои консумираат тутун имаат поголем ризик од заболување.
Туберкулозата најмногу ги погодува возрасните во најпродуктивните години. Сепак, сите возрасни групи се изложени на ризик. Над 95% од случаите и смртни случаи се во земјите во развој.
Луѓето кои се заразени со ХИВ имаат 20 до 30 % поголема можнoст да развијат активна туберкулоза. Без соодветен третман, 45% од ХИВ негативните лица со ТБ во просек и скоро сите лица со позитивни ХИВ наод ќе резултираат со смртен исход.
Употребата на тутун во голема мера го зголемува ризикот од туберкулоза и смртен исход. 7,9% од случаите на ТБ во целиот свет се припишуваат на пушењето.
Кога некое лице развива активна болест на ТБ, симптомите како ( треска, кашлица, ноќно потење или губење на тежина) можат да бидат лесни- непрепознатливи неколку месеци. Ова може да доведе до доцна нега и да резултира со пренесување на бактериите на други луѓе. Луѓето со активна ТБ можат да заразат 5-15 луѓе преку близок контакт во текот на една година.
Светскиот ден на туберкулозата дава можност да се биде во центарот на вниманието и да се мобилизираат политичките и социјалните структури, со цел да се стави крај на туберкулозата.
Глобалното влијание на ТБ
Туберкулозата се јавува во секој дел од светот во 2018 година најголем број на новозаболени случаи на ТБ има во регионот на Југоисточна Азија со 44% на новите случаи, проследено во африканскиот регион со 24% на новозаболени случаи и Западен Пацифик со 18%.
Во 2018 година 87% од новите случаи на ТБ ги има во 30 земјите со висок процент на товар на болест од ТБ. Осум земји учествуваат со две третини од новите случаи на ТБ: Индија, Пакистан, Кина, Индонезија, Филипини, Нигерија, Бангладеш и Јужна Африка.
Цели на Глобална стратегија за превенција од туберкулоза, грижа и контрола по 2015 до 2025 година
- За да се достигнат целите утврдени со стратегијата за конечен крај на туберкулозата, потребно е годишниот пад на глобалната стапка на инциденца од туберкулоза да се зголеми, од 2% на годишно ниво во 2015 до 10% годишно до 2025 година.
- Потребно е процентот на луѓе кои умираат од оваа болест да се намали, од предвидените 15% во 2015 година на 6,5% до 2025 година.
Состојба со ТБ во Република Северна Македонија
Со текот на годините во РСМ се забележува значително опаѓање на преваленцата на туберкулозата, што значи дека државните кампањи против истата оствариле успех. Од 20,8 на 100 000 жители или 428 случаи во 2013 година, бројките опаднале на 10.4 на 100 000 жители или 215 регистрирани случаи во 2019 година. Податоците посочени во дијаграмот подоле укажуваат дека од 2010 година па наваму имаме значителен пад на случаите, но сепак таа бројка во последните неколку години стагнира.
Во однос на инциденцата во РСМ во 2019 се забележани 9,6 на 100 000 жители или 161 новозаболени, во споредба со 2013 каде што инциденцата изнесувала 15,7 на 100 000 жители или 323 новозаболени лица од туберкулоза. Трендот што постои овде е сличен како и кај преваленцата, значително опаѓање на бројот на нови случаи во последните 10 години, но со мала стагнација во последните три години.
И покрај тоа што имаме подобрување на општата состојба со туберкулозата во нашата земја, не треба да престанеме со напорите да ставиме целосен крај на истата. Секако оваа година ќе бидат потребни и поголеми напори поради моменталната ситуација во светот и борбата против Ковид-19 што се одвива на сите фронтови. Но тоа не треба да влијае на веќе постоечките борби против заразните и незаразните заболувања. Сите состојби си бараат посебно внимание, па затоа да ги следиме препораките од СЗО и да го оствариме нашиот удел во борбата против туберкулозата, за да може конечно да ставиме крај на истата.
Со цел за што поуспешна контрола на туберкулозата во Република Северна Македонија, намалување на ризикот од ширење на инфекцијата, особено онаа предизвикана од резистентни соеви на Mycobacterium tuberculosis, спречување на коинфекција меѓу туберкулозата со ХИВ инфекцијата, неопходно е да се превземат сите расположиви превентивни мерки кои придонесуваат за рано откривање и спречување на болеста. Сепак најдобра превентивна мерка е правилно и навремено лекување на секој болен од туберкулоза со што се прекинува ланецот на ширење на инфекцијата.
ПРЕПОЗНАВАЊЕ на ТБ:
Туберкулозата е хронично заразно заболување кај луѓето и кај некои животни како што се говедата. Болеста е со променлив тек и се јавува во крајно различни клинички облици. Причинителот сепак најчесто ги зафаќа белите дробови. Вонбелодробната туберкулоза најчесто е од секундарна природа и настанува со дисеминација (расејување) на причинителот во други органи и ткива од првобитното жариште во белите дробови.
Карактеристично за болеста е појавата на чворчиња (туберкули) кои се ствараат во органите и ткивата на организмот во кои се вгнездил предизвикувачот.
Белодробниот облик на туберкулоза почнува со неспецифични и нејасни знаци како што се: субфебрилна температура, замор, недостаток на апетит. Доста често доаѓа до запирање на процесот и до оздравување. Тогаш ако доказ дека имало инфекција има закречување на бронхијалните жлезди и позитивна туберкулинска реакција. Доколку болеста напредува, се јавуваат знаци за оштетување и разорување на белите дробови како што се: кашлица, искашлување, искашлување на крв, болки во градите, како и знаци на општа интоксикација на организмот: зголемена температура, кардиоваскуларни пореметувања, анемија, губиток на апетитот, изнемоштеност и губење на телесната тежина до потхранетост.
Вонбелодробната туберкулоза може да се развие во кој било орган или ткиво, а најчесто во лимфните јазли на вратот, бронхијалните лимфни јазли, на плеврата, цревата, бубрезита, обвивките на мозокот, коските и зглобовите.
ПРИЧИНИТЕЛ:
Mycobacterium tuberculosis (туберкулозен бацил), кој е многу отпорен во надворешната средина. Во прашина останува жив и по неколку месеци. На 60 степени угинува после три часа. Исплувокот од туберкулозен болен (на влажен под во нечиста и замрачена просторија) заразен е и по еден месец. Отпорен е и на нормална концентрација на дезинфекциски средства. Како последица од употреба на туберкулостатици бацилот на туберкулозата може да стане отпорен на употребениот лек.
РЕЗЕРВОАР:
Инфициран човек и домашно животно, најчесто говедо.
ИЗВОР НА ЗАРАЗАТА:
Секрети и екскрети на болен човек или болно животно.
ПРЕНЕСУВАЊЕ:
Со директен контакт, преку дишење, кивање или кашлање или индиректно, преку загадени раце и разни предмети.
ВЛЕЗНИ МЕСТА:
Слузници на системот за дишење, варење, урогениталниот тракт, површинските слузници и кожата.
ЧУВСТВИТЕЛНОСТ И ОТПОРНОСТ:
Чувствителноста е општа. Најчувствителни се децата од 2 до 12 години. Жените на возраст од 25 до 29 години се почувствителни отколку мажите на истата возраст. Чувствителноста се назначува со присуство на други, дополнителни фактори како други болести (дијабет), слаба физичка кондиција, лоши услови на живот или лоша исхрана. Лошата исхранетост и слабиот имунолошки систем се ризик фактори за појава на туберкулоза.
Здравата исхрана може да придонесе кон спречување на појавата на неухранетост, да го зајакне имуниот систем и да го спречи несаканото губење на тежината предизвикано од туберкулозата.
Жените за време на бременоста се посебно чувствителнина туберкулоза.
ИНКУБАЦИЈА:
Неодредена, трае 15-30 дена, а може и многу подолго.
ВРЕМЕ НА ЗАРАЗНОСТ:
Додека болниот исфрла клици на туберкулоза.
СПРЕЧУВАЊЕ И СУЗБИВАЊЕ:
Најефикасна мерка против туберкулоза е вакцинацијата која во нашата земја се одвива спoред Законот за заразни болеси и Правилникот за имунизација. Доколкуиндивидуата заболи од туберкулоза, третманот се состои од антибиотска терапија поддржана со правилен хигиенодиететски режим и здрав начин на живот.
ХИГИЕНО-ДИЕТЕТСКИ РЕЖИМ И ЗДРАВ НАЧИН НА ЖИВОТ
Во превенцијата на туберкулозата голема улога игра здравата исхрана и здравиот начин на живот. Исхраната богата со хранливи материи е исто така важна и во третманот на луѓето кои веќе заболеле од туберкулоза затоа што лошата исхранетост придонесува за појава на компликации од болеста.
Со примање на соодветни лекови и со здрава исхрана, која е богата со важните хранливи материи може да се забрза оправувањето и заздравувањето на болниот . Особено важно е лековите за туберкулоза да се земаат редовно, како што е пропишано од лекарот кој го води болниот. Во многу случаи, третманот со лекови самоволно се прекинува во оној момент кога болниот ќе почне да се чувствува подобро. Тоа не смее да се прави затоа што тоа им овозможува на бактериите да останат во организмот и болеста повторно да се појави, дури и во полоша форма.
Исхраната при туберкулоза е многу важна затоа што најголем број на болните се соочуваат со лоша ухранетост. Во првите денови на болеста се намалува апетитот, болните не јадат доволно, што води до намалување на телесната тежина и комплетно намалување на општиот имунитет.
ПРИМЕРИ НА ХРАНА БОГАТА СО ВАЖНИ МИКРОНУТРИТИВНИ ХРАНЛИВИ МАТЕРИИ, ПОТРЕБНИ ЗА БОЛНИТЕ ОД ТУБЕРКУЛОЗА:
Храна богата со витамин Д – оваа храна може да помогне во ублажувањето на симптомите на туберкулозата. Како добар извор се препорачува месото од риба. По препорака на доктор, во определени периоди треба да се прима витамин Д во форма на додаток на храна (таблети,капсули).
Храна богата со витамин Ц – заради големата потрошувачка на витамин Ц во периодите на покачена телесна температура како и во периодите без температура, потребите за внес на витамин Ц кај болни од туберкулоза се зголемени и до 10 пати во однос на здравите луѓе. Добар извор на витамин Ц е сочното овошје (црната рибизла, цитрусните плодови, јаболката, јагодите, вишните) и зеленчук (карфиол, брокула, зелка, домат, пиперка).
Храна богата со железо – кај туберкулозните болни, заради текот на болеста, честа е појавата на анемија. Храната богата со железо ќе придонесе кон подобрување на крвната слика, а со тоа и ублажување на симптомите на болеста. Добар извор на железо се месото, жолчката од јајце, живината, темно зелениот зеленчук, како и оревите и семките.
Храна богата со витамин А – витаминот А е антиоксиданс кој може да го зајакне имуниот систем нарушен при туберкулоза. Добар извор на витамин А се портокаловите растителни плодови како морков и тиква, а од животинските продукти јајцата, месото, млекото и сирењето.
Покрај медикаментозниот третман на болеста и дополнителните препораки за исхрана, на болните им е потребен и соодветен одмор кој треба да го користат после секој земен оброк во чисти и проветрени простории. Истотака, се препорачуваат лесни прошетки во незагадена околина, најдобро во некој шумски комплекс.
Недостатокот на протеини ја намалува способноста на телото да се бори со инфекцијата. Исто така, туберкулозните болни имаат недостаток на многу микронутриенси, неопходни за одржување на функциите во организмот.
По превземените терапевтски мерки или хоспитализација, кај болните бргу се враќа апетитот така што можат да се превземат и хигиено диететските мерки како додаток на антибиотскиот третман.
Соодветна исхрана (т.н “јака храна“, израз познат кај народот за исхрана на болни од туберкулоза) при туберкулоза е неопходна за да го снабди телото со виталните хранливи материи.
Конзумацијата на алкохол мора комплетно да биде запрена за време на болеста зашто може да доведе до влошување на состојбата и понатамошни компликации.
Исхраната при туберкулоза мора да се состои од многу свежо овошје и зеленчук. Важно е исто така да се одржи соодветен внес на калории. Зеленчукот и овошјето, кои се препорачуваат да се конзумираат, треба да вклучат различни продукти како зеленчук богат со диететски влакна, цитрусни (портокал, лимон, грејпфрут) и други сочни овошја, темнозелен листест зеленчук и легуминози.
Исхраната на болните од туберкулоза мора да содржи интегрални житарки и по малку ореви и семки. Млекото и млечните производи, исто така, мора да бидат дел од исхраната. Денес на пазарот има избор на нискомасни и безмасни млечни производи кои треба да бидат користени.
Мрсната и многу зачинетата храна треба да се избегнуваат при туберкулоза.
Целта на правилната исхрана при туберкулоза е да се надополни губитокот на протеини и други хранливи материи што вообичаено се појавува при оваа болест.
Потребно е да се обезбеди богат внес на протеини, како основни хранливи материи кои учествуваат во зајакнувањето на имунолошката моќ на организмот, како и на храна богата со соодветни микронутритивни материи кои имаат специфична улога при ублажувањето на симптомите и при здравувањето од болеста.
БОЛНИТЕ ОД ТУБЕРКУЛОЗА ТРЕБА ДА СЕ ПРИДРЖУВАА КОН СЛЕДНИТЕ ПРЕПОРАКИ ЗА ЗДРАВА ИСХРАНА:
♦ Конзумирање на квалитетна и разновидна храна во оптимална количина која ги обезбедува незаменливите хранливи состојки потребни за организмот без вишок на внес на енергија, масти, сол и шеќер.
Дневно треба да се земаат најмалку 5 оброци. Редовната исхрана го спречува енормниот внес на храна одеднаш (прејадувањето е лошо за овие болни) и овозможува подобро варење и искористување на храната.
♦ Лебот и другите зрнести храни се богати со скроб кој е препорачлив извор на енергија, а исто така содржат и значителна количина на растителни белковини. Богат извор на скроб се и компирите. Дневно да се јаде не повеќе од 250-300 грама леб.
Интегралниот леб и другата интегрална храна значајно придонесуваат кон внесот на витамини, минерални материи и растителни влакна (целулоза и др.).
♦ Секојдневен внес на овошје и зеленчук над 400 грама дневно. Зеленчукот и овошјето се богати со витамини и минерални материи, биоактивни компоненти и растителни влакна. Зеленчукот и овошјето се претпочитуваат сурови, заради тоа што при нивна термичка обработка голем дел од содржината на тие витамини се уништува.
♦ Млекото и млечните производи се важен извор за квалитетни протеини, витамини и лесно искористлив калциум кој му е потребен на организмот.
Се препорачува овие производи да бидат со намалена содржина на масти. Вкупно, за еден ден, треба да се внесе од 600-1000 мл кисели млечни напитоци, како што е јогуртот и слични на него, што е особено добар избор кај овие болни заради благопријатниот ефект врз нивното здравје, особено при високи температури.
♦ Месото, живината, рибата, јајцата, мешункастите и јаткастите плодови се богат извор на белковини и железо. Дневно треба да се јаде од 100-200 грама посно месо, во зависност од видот. Неделно, месото треба да се јаде до 3 пати. Рибата треба да се јаде најмалку 2 пати неделно. Јајцата, тврдо варени, 3-4 пати неделно.
♦ Да не се јаде мрсна храна. Да се одберат производи со помалку масти.
♦ Ограничување на внесот на шеќер, шеќерни и слаткарски производи. Избегнување на конзумирање на пијалоци кои содржат шеќер. Користење на мед, кој содржи биоактивни компоненти. Најдобро да се зема по една лажица мед растворен во свежо цеден сок од лимон разреден со водасекој ден.
♦ Избирање на храна со ниска содржина на сол. Ограничување на внесот на конзервирана храна, колбаси, солена риба, солени туршии и др. Подготвување на храна со малку сол.
♦ Да се пие најмалку литар и пол вода секој ден . Водата е витално неопходна за сите функции во организмот.
♦ На болните од туберкулоза строго им се забранува конзумирање на алкохол и пушење цигари.
♦ Секојдневен одмор и потоа лесни прошетки во околина со чист воздух.
